Οικονομία - Αγροτικά - 5 ώρες 20 λεπτά πιο πριν
ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΜΙΑΣ ''ΦΟΥΣΚΑΣ''
Υποβλήθηκε στις Τετ, 20/02/2013 - 20:48.
Εκτυπώσιμη μορφή
Σύμφωνα με τον ιστορικό οικονομολόγο Charles P. Kindleberger και τον ομότιμο καθηγητή Robert Z. Aliber στο εξαιρετικό βιβλίο τους «Manias, Panics and Crashes» (1978) ως φούσκα (bubble) ορίζεται η απότομη αύξηση στην τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου, η οποία έχει διάρκεια,δημιουργώντας προσδοκίες για συνέχιση της περαιτέρω ανόδου των τιμών του προσελκύοντας με αυτόν τον τρόπο νέους επενδυτές. Φούσκες μπορούμε να παρατηρήσουμε όχι μόνο στις μετοχές (stock bubbles) αλλά και στα ακίνητα ή τα εμπορεύματα (χρυσός, πετρέλαιο κ.ά.).
Σε ακραίες περιπτώσεις, η φούσκα είναι το αποτέλεσμα μια μαζικής κερδοσκοπικής φρενίτιδας, αφού τα άτομα ενδιαφέρονται περισσότερο για τα οφέλη που αποκομίζουν από τις αυξήσεις στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων παρά από την ωφέλεια που μπορεί να προκύψει από τη διακράτησή τους (Eatwell et al. 1987).
Ως εκ τούτου, η αύξηση των τιμών δεν δικαιολογείται με βάση τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του περιουσιακού στοιχείου και τροφοδοτείται από την τάση των επενδυτών να αγοράσουν και να πουλήσουν γρήγορα σε άλλους επενδυτές σε ακόμη υψηλότερη τιμή, ώστε να αποκομίσουνβραχυπρόθεσμα κέρδη.
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε λοιπόν ότι οι φούσκες είναι ένα φαινόμενο το οποίο καταδεικνύει την αδυναμία των συμμετεχόντων στις αγορές να αποτιμήσουν «δίκαια» ορισμένα περιουσιακά στοιχεία.
Κοινό χαρακτηριστικό των υπερβολών αυτών είναι η νομισματική χαλαρότητα, τα χαμηλά επιτόκια και η υπερβολική μόχλευση (δανεισμός) που προκαλούνται μαζί με τον ενθουσιασμό των επενδυτών, την άγνοια, την πολυπλοκότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ασύμμετρη πληροφόρηση που αυξάνουν υπερβολικά τη ζήτηση των περιουσιακών στοιχείων, με αποτέλεσμα την σημαντική αύξηση του όγκου συναλλαγών και την εκτόξευση της τιμής τους μακριά από αυτό που ονομάζουμε στην χρηματοοικονομική δίκαιη τιμή (fair value).
Εκτός των παραγόντων αυτών, αιτίες πρόκλησης μιας φούσκας είναι επίσης διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες όπως η μόδα, η συμπεριφορά της αγέλης (herding), η απλοϊκή προσέγγιση ότι το μέλλον θα είναι όπως το παρελθόν (status quo bias), ο πληθωρισμός και ο ηθικός κίνδυνος (moral hazard). Σε αυτή την διαδικασία ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν οι αμύητοι επενδυτές (noise traders), αυτοί δηλαδή που προκαλούν θόρυβο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.
Όταν η φούσκα «σκάσει», και οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων αρχίζουν να πέφτουν, τότε η πλειοψηφία των επενδυτών προσπαθεί να τα «ξεφορτωθεί» σε οποιαδήποτε τιμή, συμβάλλοντας με εντονότερο ρυθμό (feedback trading) στην απαξίωση των τιμών τους με αποτέλεσμα η αγορά να καταρρεύσει.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων αποκλίνουν πολύ πιο κάτω από τις «θεωρητικά δίκαιες» τιμές τους, μπορούν να δημιουργηθούν αρνητικές φούσκες.
Επιπτώσεις «φούσκας»
Μέχρι πρότινος υπήρχε η άποψη ότι οι φούσκες δεν μπορούν να προβλεφθούν μέχρι τελικά να «σκάσουν» και ως εκ τούτου δεν μπορεί να εμποδιστεί και η εκδήλωσή τους. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια.
Η εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από τις Κεντρικές Τράπεζες, αλλά και οι επί τόπου ρυθμιστικές αρχές μπορούν να συμβάλλουν στον περιορισμό των πιθανοτήτων εμφάνισης ακραίων καταστάσεων. Φυσικά σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η χρηματοοικονομική εκπαίδευση των πολιτών. Ο πολιτικός οικονομολόγος Robert Wright (2010) υποστηρίζει ότι οι φούσκες μπορούν να προσδιοριστούν εκ των προτέρων και με μεγάλη σιγουριά.
Πράγματι εάν κάποιος παρατηρήσει την ιστορία του S&P 500 θα δει ότι ο δείκτης P/E τόσο το 1929 (P/E 32,56) όσο και το 2000 (P/E 43,77) είχε φθάσει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδααποκλίνοντας από τον ιστορικό του μέσο (P/E 15,48)[1].
Διάγραμμα
Ο δείκτης P/E του S&P500
Πηγή: Source: Robert J. Shiller Stock Market Data Used in "Irrational Exuberance" Princeton University Press, 2000, 2005, updated
Συνήθως τις φούσκες ακολουθεί το «κραχ» που μπορεί να καταστρέψει ένα μεγάλο μέρος του πλούτου της κοινωνίας προκαλώντας παρατεταμένη οικονομική ύφεση αφού σύμφωνα με τους Αυστριακούς οικονομολόγους συνήθως αποτελούν προάγγελους σφαλμάτων κι έχουν αρνητικό αντίκτυπο για την οικονομία και την κοινωνία, αφού έχουν την τάση να οδηγούν σε κακή κατανομή των πόρων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το «Μεγάλο Κραχ» του 1929 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής που αποτέλεσε τον προάγγελο της οικονομικής κρίσης που ακολούθησε, με καταστροφικές συνέπειες για τους πολίτες της. Ένα δεύτερο παράδειγμα ήταν η διπλή φούσκα της Ιαπωνίας (1985-90) στην αγορά ακινήτων και στο χρηματιστήριο. Μεταξύ 1985 και 1989, οι ιαπωνικές μετοχές τετραπλασιάστηκαν σε αξία με αποτέλεσμα ο δείκτης Nikkei να πλησιάσει τις 40.000 μονάδες.
Το 1990 όμως οι μετοχές κατέρρευσαν και ακόμη και σήμερα, μετά από 24 χρόνια, ο δείκτης βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τις 10.000 μονάδες. Παράλληλα, οι τιμές των ακινήτων είχαν εκτιναχθεί το 1989 στο Τόκιο, κοστίζοντας πάνω από ¥30 εκατομμύρια (περίπου $215.000, σε τιμές 1989!) ανά τετραγωνικό μέτρο.
Όπως γράφει και ο N. Roubini στο βιβλίο του «Η Οικονομία της Κρίσης» (2010) «στο αποκορύφωμα της ραγδαίας οικονομικής ανόδου, η γη κάτω και γύρω από το Αυτοκρατορικό Ανάκτορο του Τόκιο –συνολικά μερικές εκατοντάδες στρέμματα- είχε, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, αγοραία αξία ίση με όλα τα ακίνητα της Καλιφόρνια».
Όταν η φούσκα «σκάσει», ο πανικός και ο φόβος που προκαλείται εκδηλώνεται εκτός των άλλων και με απόσυρση των καταθέσεων από τις τράπεζες (bank run). Οι τράπεζες όπως είναι φυσικό δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις όλων των καταθετών τους ταυτόχρονα –ιδιαίτερα εάν τα χρήματά τους έχουν τοποθετηθεί σε επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία τα οποία έχουν χάσει την αξία τους– με αποτέλεσμα να επέλθει κρίση στο τραπεζικό σύστημα, η οποία στη συνέχεια διοχετεύεται στην πραγματική οικονομία δημιουργώντας αναταραχή, μείωση του πλούτου των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων (negative wealth effect), μείωση της παραγωγής αγαθών, κύμα απολύσεων και κατακόρυφη μείωση της ζήτησης.
Σαν αποτέλεσμα περιορίζονται οι δαπάνες καθώς τα άτομα που κατείχαν υπερτιμημένα περιουσιακά στοιχεία μετά το «σκάσιμο» της φούσκας βιώνουν ένα αίσθημα μείωσης του πλούτου τους και ελαττώνουν τις δαπάνες τους, εμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο την οικονομική ανάπτυξη ή ακόμη χειρότερα επιδεινώνοντας την οικονομική επιβράδυνση και την ύφεση.
Ιστορικά παραδείγματα
Η παγκόσμια οικονομική ιστορία κατακλύζεται από περιπτώσεις υπερβολικού ενθουσιασμού και ακραίων αντιδράσεων που οδήγησαν σε δημιουργία φούσκας. Οι σημαντικότερες φούσκες που εκδηλώθηκαν στην παγκόσμια ιστορία είναι οι παρακάτω περιπτώσεις:
Η φούσκα της τουλίπας (Τουλιπομανία, 1634-38)
Η φούσκα της εταιρείας South Sea Co (1720)
Η φούσκα της εταιρείας Mississippi (1720)
Η φούσκα του χρυσού (1848)
Η φούσκα των σιδηροδρόμων (1869-73)
Η φούσκα των ποδηλάτων (1890)
Η φούσκα Poseidon (1970)
Η φούσκα του Internet “dot.com” (2000)
Η φούσκα του ουρανίου (2007)
Οι φούσκες στην αγορά ακινήτων:
Ø Ιαπωνία (1989)
Ø Η.Π.Α. (2003-2007)
Ø Ινδία (2005)
Ø Βρετανία (2006)
Ø Ιρλανδία (2006)
Ø Ισπανία (2006)
Ø Κίνα (2007)
Ø Ρουμανία (2008)
Ø Αυστραλία (2009)
Στην Ελλάδα οι πιο σημαντικές υπερβολές στην χρηματιστηριακή αγορά αφορούν τα Λαυρεωτικά (1873), το 1973, το 1989, με τη φήμη της ανάληψης της Ολυμπιάδας το 1996 και το 1999 έχουμε ζήσει σημαντική καταστροφή και αναδιανομή του πλούτου εις βάρος των πιο αδύναμων και λιγότερο πληροφορημένων επενδυτών. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η πρόσφατη ύφεση έχει τις ρίζες της σε ένα βαθμό στην καταστροφή του πλούτου το 1999.
Σημαντική συμβολή στην κατανόηση της αστάθειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος έχει γίνει από τον καθηγητή Hyman Minsky (1977, 1982, 2008) με αλλεπάλληλες παρεμβάσεις.
*Ο κ. Νικόλαος Φίλιππας είναι Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς
[1] Πηγή: Source: Robert J. Shiller Stock Market Data Used in "Irrational Exuberance" Princeton University Press, 2000, 2005, updated
Σε ακραίες περιπτώσεις, η φούσκα είναι το αποτέλεσμα μια μαζικής κερδοσκοπικής φρενίτιδας, αφού τα άτομα ενδιαφέρονται περισσότερο για τα οφέλη που αποκομίζουν από τις αυξήσεις στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων παρά από την ωφέλεια που μπορεί να προκύψει από τη διακράτησή τους (Eatwell et al. 1987).
Ως εκ τούτου, η αύξηση των τιμών δεν δικαιολογείται με βάση τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του περιουσιακού στοιχείου και τροφοδοτείται από την τάση των επενδυτών να αγοράσουν και να πουλήσουν γρήγορα σε άλλους επενδυτές σε ακόμη υψηλότερη τιμή, ώστε να αποκομίσουνβραχυπρόθεσμα κέρδη.
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε λοιπόν ότι οι φούσκες είναι ένα φαινόμενο το οποίο καταδεικνύει την αδυναμία των συμμετεχόντων στις αγορές να αποτιμήσουν «δίκαια» ορισμένα περιουσιακά στοιχεία.
Κοινό χαρακτηριστικό των υπερβολών αυτών είναι η νομισματική χαλαρότητα, τα χαμηλά επιτόκια και η υπερβολική μόχλευση (δανεισμός) που προκαλούνται μαζί με τον ενθουσιασμό των επενδυτών, την άγνοια, την πολυπλοκότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την ασύμμετρη πληροφόρηση που αυξάνουν υπερβολικά τη ζήτηση των περιουσιακών στοιχείων, με αποτέλεσμα την σημαντική αύξηση του όγκου συναλλαγών και την εκτόξευση της τιμής τους μακριά από αυτό που ονομάζουμε στην χρηματοοικονομική δίκαιη τιμή (fair value).
Εκτός των παραγόντων αυτών, αιτίες πρόκλησης μιας φούσκας είναι επίσης διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες όπως η μόδα, η συμπεριφορά της αγέλης (herding), η απλοϊκή προσέγγιση ότι το μέλλον θα είναι όπως το παρελθόν (status quo bias), ο πληθωρισμός και ο ηθικός κίνδυνος (moral hazard). Σε αυτή την διαδικασία ιδιαίτερο ρόλο διαδραματίζουν οι αμύητοι επενδυτές (noise traders), αυτοί δηλαδή που προκαλούν θόρυβο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.
Όταν η φούσκα «σκάσει», και οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων αρχίζουν να πέφτουν, τότε η πλειοψηφία των επενδυτών προσπαθεί να τα «ξεφορτωθεί» σε οποιαδήποτε τιμή, συμβάλλοντας με εντονότερο ρυθμό (feedback trading) στην απαξίωση των τιμών τους με αποτέλεσμα η αγορά να καταρρεύσει.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όταν οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων αποκλίνουν πολύ πιο κάτω από τις «θεωρητικά δίκαιες» τιμές τους, μπορούν να δημιουργηθούν αρνητικές φούσκες.
Επιπτώσεις «φούσκας»
Μέχρι πρότινος υπήρχε η άποψη ότι οι φούσκες δεν μπορούν να προβλεφθούν μέχρι τελικά να «σκάσουν» και ως εκ τούτου δεν μπορεί να εμποδιστεί και η εκδήλωσή τους. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια.
Η εποπτεία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων από τις Κεντρικές Τράπεζες, αλλά και οι επί τόπου ρυθμιστικές αρχές μπορούν να συμβάλλουν στον περιορισμό των πιθανοτήτων εμφάνισης ακραίων καταστάσεων. Φυσικά σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει και η χρηματοοικονομική εκπαίδευση των πολιτών. Ο πολιτικός οικονομολόγος Robert Wright (2010) υποστηρίζει ότι οι φούσκες μπορούν να προσδιοριστούν εκ των προτέρων και με μεγάλη σιγουριά.
Πράγματι εάν κάποιος παρατηρήσει την ιστορία του S&P 500 θα δει ότι ο δείκτης P/E τόσο το 1929 (P/E 32,56) όσο και το 2000 (P/E 43,77) είχε φθάσει σε ιδιαίτερα υψηλά επίπεδααποκλίνοντας από τον ιστορικό του μέσο (P/E 15,48)[1].
Διάγραμμα
Ο δείκτης P/E του S&P500
Πηγή: Source: Robert J. Shiller Stock Market Data Used in "Irrational Exuberance" Princeton University Press, 2000, 2005, updated
Συνήθως τις φούσκες ακολουθεί το «κραχ» που μπορεί να καταστρέψει ένα μεγάλο μέρος του πλούτου της κοινωνίας προκαλώντας παρατεταμένη οικονομική ύφεση αφού σύμφωνα με τους Αυστριακούς οικονομολόγους συνήθως αποτελούν προάγγελους σφαλμάτων κι έχουν αρνητικό αντίκτυπο για την οικονομία και την κοινωνία, αφού έχουν την τάση να οδηγούν σε κακή κατανομή των πόρων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το «Μεγάλο Κραχ» του 1929 στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής που αποτέλεσε τον προάγγελο της οικονομικής κρίσης που ακολούθησε, με καταστροφικές συνέπειες για τους πολίτες της. Ένα δεύτερο παράδειγμα ήταν η διπλή φούσκα της Ιαπωνίας (1985-90) στην αγορά ακινήτων και στο χρηματιστήριο. Μεταξύ 1985 και 1989, οι ιαπωνικές μετοχές τετραπλασιάστηκαν σε αξία με αποτέλεσμα ο δείκτης Nikkei να πλησιάσει τις 40.000 μονάδες.
Το 1990 όμως οι μετοχές κατέρρευσαν και ακόμη και σήμερα, μετά από 24 χρόνια, ο δείκτης βρίσκεται λίγο πιο πάνω από τις 10.000 μονάδες. Παράλληλα, οι τιμές των ακινήτων είχαν εκτιναχθεί το 1989 στο Τόκιο, κοστίζοντας πάνω από ¥30 εκατομμύρια (περίπου $215.000, σε τιμές 1989!) ανά τετραγωνικό μέτρο.
Όπως γράφει και ο N. Roubini στο βιβλίο του «Η Οικονομία της Κρίσης» (2010) «στο αποκορύφωμα της ραγδαίας οικονομικής ανόδου, η γη κάτω και γύρω από το Αυτοκρατορικό Ανάκτορο του Τόκιο –συνολικά μερικές εκατοντάδες στρέμματα- είχε, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, αγοραία αξία ίση με όλα τα ακίνητα της Καλιφόρνια».
Όταν η φούσκα «σκάσει», ο πανικός και ο φόβος που προκαλείται εκδηλώνεται εκτός των άλλων και με απόσυρση των καταθέσεων από τις τράπεζες (bank run). Οι τράπεζες όπως είναι φυσικό δεν είναι δυνατόν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις όλων των καταθετών τους ταυτόχρονα –ιδιαίτερα εάν τα χρήματά τους έχουν τοποθετηθεί σε επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία τα οποία έχουν χάσει την αξία τους– με αποτέλεσμα να επέλθει κρίση στο τραπεζικό σύστημα, η οποία στη συνέχεια διοχετεύεται στην πραγματική οικονομία δημιουργώντας αναταραχή, μείωση του πλούτου των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων (negative wealth effect), μείωση της παραγωγής αγαθών, κύμα απολύσεων και κατακόρυφη μείωση της ζήτησης.
Σαν αποτέλεσμα περιορίζονται οι δαπάνες καθώς τα άτομα που κατείχαν υπερτιμημένα περιουσιακά στοιχεία μετά το «σκάσιμο» της φούσκας βιώνουν ένα αίσθημα μείωσης του πλούτου τους και ελαττώνουν τις δαπάνες τους, εμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο την οικονομική ανάπτυξη ή ακόμη χειρότερα επιδεινώνοντας την οικονομική επιβράδυνση και την ύφεση.
Ιστορικά παραδείγματα
Η παγκόσμια οικονομική ιστορία κατακλύζεται από περιπτώσεις υπερβολικού ενθουσιασμού και ακραίων αντιδράσεων που οδήγησαν σε δημιουργία φούσκας. Οι σημαντικότερες φούσκες που εκδηλώθηκαν στην παγκόσμια ιστορία είναι οι παρακάτω περιπτώσεις:
Η φούσκα της τουλίπας (Τουλιπομανία, 1634-38)
Η φούσκα της εταιρείας South Sea Co (1720)
Η φούσκα της εταιρείας Mississippi (1720)
Η φούσκα του χρυσού (1848)
Η φούσκα των σιδηροδρόμων (1869-73)
Η φούσκα των ποδηλάτων (1890)
Η φούσκα Poseidon (1970)
Η φούσκα του Internet “dot.com” (2000)
Η φούσκα του ουρανίου (2007)
Οι φούσκες στην αγορά ακινήτων:
Ø Ιαπωνία (1989)
Ø Η.Π.Α. (2003-2007)
Ø Ινδία (2005)
Ø Βρετανία (2006)
Ø Ιρλανδία (2006)
Ø Ισπανία (2006)
Ø Κίνα (2007)
Ø Ρουμανία (2008)
Ø Αυστραλία (2009)
Στην Ελλάδα οι πιο σημαντικές υπερβολές στην χρηματιστηριακή αγορά αφορούν τα Λαυρεωτικά (1873), το 1973, το 1989, με τη φήμη της ανάληψης της Ολυμπιάδας το 1996 και το 1999 έχουμε ζήσει σημαντική καταστροφή και αναδιανομή του πλούτου εις βάρος των πιο αδύναμων και λιγότερο πληροφορημένων επενδυτών. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η πρόσφατη ύφεση έχει τις ρίζες της σε ένα βαθμό στην καταστροφή του πλούτου το 1999.
Σημαντική συμβολή στην κατανόηση της αστάθειας του χρηματοπιστωτικού συστήματος έχει γίνει από τον καθηγητή Hyman Minsky (1977, 1982, 2008) με αλλεπάλληλες παρεμβάσεις.
*Ο κ. Νικόλαος Φίλιππας είναι Αναπλ. Καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς
[1] Πηγή: Source: Robert J. Shiller Stock Market Data Used in "Irrational Exuberance" Princeton University Press, 2000, 2005, updated
Βαθμολογήστε το άρθρο:
- Εισέλθετε στο σύστημα ή εγγραφείτε για να υποβάλετε σχόλια
Μεγέθυνση Κειμένου
Current Size: 100%
