Εκτυπώσιμη μορφή
Η φράση «η κρίση τελείωσε» μας... τελείωσε. Μετά την κατάρρευση των subprime και την έκρηξη των αποδόσεων στα κρατικά ομόλογα της ευρωζώνης, τώρα αντιμετωπίζουμε μία κλασική συναλλαγματική κρίση των αναδυόμενων αγορών, με ενδεχόμενες προεκτάσεις σε άλλα μέρη της παγκόσμιας οικονομίας.
Στην Τουρκία, η αντιστροφή της ροής των κεφαλαίων το δεύτερο εξάμηνο του έτους οδήγησε σε σταδιακή πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας έναντι του δολαρίου και του ευρώ. Όταν η τουρκική λίρα άρχισε να καταρρέει, η κεντρική τράπεζα αντέδρασε με απότομη αύξηση των επιτοκίων.
Μετά από ένα μικρό ράλι, το νόμισμα συνέχισε την πτωτική του πορεία. Η Τουρκία, την οποία κάποτε υμνούσαν ως πρωτοπόρο οικονομία υψηλής ανάπτυξης, τώρα έχει αδύναμο νόμισμα και υψηλά επιτόκια. Το επαπειλούμενο έμφραγμα στην οικονομία έρχεται σε μία χρονιά περιφερειακών και προεδρικών εκλογών και πιθανότατα γενικών εκλογών επίσης. Οι φόβοι πολιτικής αστάθειας επηρεάζουν τη συναλλαγματική αγορά.
Η Αργεντινή και η Νότιος Αφρική επίσης αντιμετωπίζουν πρόβλημα αποδυνάμωσης των νομισμάτων τους και ενίσχυσης του πληθωρισμού. Η αναταραχή δεν έχει πάρει -ακόμη τουλάχιστον- τις διαστάσεις της κρίσης της δεκαετίας του 1990. Έχει ήδη, όμως, παγκόσμιο αντίκτυπο. Οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν σθεναρά τα παγκόσμια σοκ -μέχρις ενός σημείου- αλλά όχι και η Ευρώπη, τουλάχιστον όχι όλη η ευρωζώνη.
Ας ξεκινήσουμε με την άμεση επίπτωση της τουρκικής κρίσης στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Ο αντίκτυπος δεν είναι τόσο μεγάλος σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά είναι σημαντικός για αυτές τις δύο χώρες. Η βασική τους βιομηχανία, ο τουρισμός ανταγωνίζεται ευθέως τον τουρκικό. Οι Έλληνες και οι Κύπριοι έχουν περάσει πολλά για να βελτιώσουν την ανταγωνιστική τους θέση μέσω μειώσεων στους μισθούς και στις τιμές. Η ανάκαμψη του τουρισμού είναι ένα από τα ελάχιστα φωτεινά σημεία των οικονομιών τους που βρίσκονται ακόμη σε ύφεση. Αυτό όμως, τελειώνει με την υποτίμηση της τουρκικής λίρας. Όποιος τουρίστας θέλει να κατευθυνθεί στην ανατολική Μεσόγειο θα διαπιστώσει ότι η Τουρκία είναι πολύ φθηνότερη.
Ο λόγος είναι, βεβαίως, ότι αυτές οι δύο χώρες έχουν κολλήσει με την ενίσχυση του ευρώ. Η σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία -εμπορικά σταθμισμένη έναντι όλων των άλλων νομισμάτων αφού ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός- ενισχύθηκε κατά 1,7% τον Δεκέμβριο σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών. Πιθανότατα ενισχύθηκε περαιτέρω τον Ιανουάριο. Το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί σε μία οικονομία στα πρόθυρα του αποπληθωρισμού είναι μία συναλλαγματική κρίση στη γειτονιά της. Κι αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο για την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και συνολικά για την ευρωζώνη.
Για την ευρωζώνη, το βασικό πρόβλημα δεν είναι το εμπόριο, επειδή καταγράφει ένα συγκριτικά μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα. Αντιθέτως, το πρόβλημα είναι ο αντίκτυπος στο επίπεδο των τιμών. Η ευρωπαϊκή στατιστική υπηρεσία (Eurostat) εκτιμά ότι ο δομικός πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 0,8% τον Ιανουάριο.
Προτιμώ να επικεντρώνομαι στον δομικό πληθωρισμό επειδή αποκλείει ασταθή στοιχεία, όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα και τείνει να παρουσιάζει μεγαλύτερη σταθερότητα. Ο δομικός πληθωρισμός κινείται σε στενό εύρος, κοντά στα επίπεδα του Ιανουαρίου, εδώ και 4 μήνες. Με άλλα λόγια, επιμένει πολύ χαμηλότερα από τον στόχο πληθωρισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Στο 0,8% δεν απέχουμε πολύ από τον σαφή αποπληθωρισμό. Το μόνο που χρειάζεται είναι ένα μεγάλο σοκ. Όπως μπορεί να είναι όσα συμβαίνουν τώρα στην Τουρκία και στην Αργεντινή. Και δεν έχω ακόμη αρχίσει να συζητάω για τις πιθανές επιπτώσεις της αλλαγής οικονομικής πολιτικής στην Κίνα.
Ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, υποσχέθηκε τον προηγούμενο μήνα ότι θα προχωρήσει σε χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής εάν ο πληθωρισμός αποδειχθεί χαμηλότερος των προβλέψεών του. Αυτή η προϋπόθεση πλέον ισχύει. Κατά συνέπεια, περιμένουμε από τον ίδιο και το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ να υλοποιήσουν αυτήν την υπόσχεση.
Μία ακόμη μικρή μείωση των επιτοκίων, όμως, δεν αρκεί. Η νομισματική πολιτική έχει πολλές άμεσες συνέπειες -όπως για παράδειγμα η επιρροή των χρηματιστηριακών αγορών-, αλλά οι συνέπειες στο επίπεδο των τιμών θέλουν χρόνο. Δεν μπορεί να επιτευχθεί σταθερότητα τιμών με μείωση επιτοκίων κατά 0,15%. Η ΕΚΤ θα πρέπει να κάνει πολύ περισσότερα για να αποτρέψει τον αποπληθωρισμό. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα δούμε μία αρκετά ισχυρή αντίδραση. Και ήδη έχει περάσει πολύτιμος χρόνος.
Αυτό που πραγματικά προβληματίζει είναι πως επιτρέποντας στον πληθωρισμό να υποχωρήσει και να διατηρηθεί σε αυτά τα επίπεδα έχουμε ήδη δημιουργήσει μία μορφή αποπληθωρισμού. Όπως προσφάτως υποστήριξε ο Βέλγος οικονομολόγος Paul de Grauwe, ο αποπληθωρισμός του χρέους μπορεί να συμβεί ακόμη και εάν ο επίσημος πληθωρισμός κινείται με θετικό πρόσημο. Αυτό συμβαίνει όταν οι προσδοκίες για το μελλοντικό επίπεδο του πληθωρισμού είναι χαμηλότερες από ό,τι ήταν όταν έγιναν τα συμβόλαια δανεισμού.
Δεν πρόκειται για κάτι που ανήκει στη σφαίρα της διαίσθησης. Πρακτικά σημαίνει πως όταν υποχωρούν οι προσδοκίες πληθωρισμού τότε αυξάνεται η αξία του υφιστάμενου χρέους - ακόμη κι αν δεν υπάρχει νέος δανεισμός. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε σε μηδενικό πληθωρισμό για να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει πρόβλημα.
Ο αποπληθωρισμός του χρέους είναι επικίνδυνος σε έναν κόσμο όπου υπάρχει ακόμη κρίση χρέους. Όσο περισσότερο περιμένουμε, τόσο χειρότερο θα γίνεται.
Το τελευταίο που χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία είναι να πυροδοτηθεί και πάλι η ευρωπαϊκή κρίση χρέους. Είναι γεγονός πως η οικονομία διεθνώς βρίσκεται σε αδύναμη κυκλική ανάκαμψη. Είναι, όμως, επίσης γεγονός πως όλοι κινδυνεύουν από τα σοκ όπου κι αν αυτά συμβαίνουν.
