Η Δημοκρατία μεταξύ της εξέλιξης και της παράδοσης Συνέντευξη του Δρ Φώτη Φυτσιλή

Δρ.  Φυτσιλή, ο μέσος πολίτης βομβαρδίζεται από ειδήσεις για την καταλυτική επίδραση που έχει η τεχνολογία στην ζωή των ανθρώπων. Πρέπει να ενθουσιαζόμαστε ή να ανησυχούμε;
«Δε θα πρωτοτυπήσω με την απάντησή μου. Η τεχνολογία είναι ανθρώπινη επινόηση και μπορεί να έχει θετικές και αρνητικές συνέπειες στην καθημερινότητά μας,  όσο και στη λειτουργία της κοινωνίας. Το ισοζύγιο συνεπώς εξαρτάται αποκλειστικώς από εμάς. Ωστόσο, αυτό είναι μια δύσκολη εξίσωση, με έντονη αντιπαράθεση και αποκλίνουσες απόψεις.

Πάρτε το παράδειγμα της γενικής τεχνητής νοημοσύνης και την επίδρασή της στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Από τη μια πλευρά υπάρχουν φωνές που προβλέπουν αύξηση της ανεργίας και καλούν για ενισχυμένη κρατική πρόνοια που φτάνει μέχρι και το εγγυημένο εισόδημα για όλους τους πολίτες. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν μελέτες που υπολογίζουν ότι, παρά τη συρρίκνωση παραδοσιακών επαγγελμάτων, συνολικά θα δημιουργηθούν περισσότερες δουλειές. Ένα, όμως,  είναι μάλλον σίγουρο. Ο εργαζόμενος του όχι πολύ μακρινού μέλλοντος θα χρειαστεί συνεχή εκπαίδευση για να παραμείνει στην αγορά εργασίας».
Θα θέλατε να μας πείτε περισσότερα για τις πλέον σημαντικές τεχνολογίες, στις οποίες αναφέρεστε;
«Εν αρχή, ας πάρουμε το παράδειγμα της προαναφερθείσας γενικής τεχνητής νοημοσύνης, η οποία, ωστόσο, δεν αναφέρεται σε μια μεμονωμένη τεχνολογία, αλλά σε ένα ευρύ πλέγμα τεχνολογιών, οι οποίες αφορούν λ.χ. στη μηχανική μάθηση, στην αυτόματη κατασκευή προφίλ χρήστη, στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων σε μεγάλη κλίμακα, καθώς και σε πολλές άλλες που δεν έχουν ακόμη επινοηθεί. Ουσιαστικά, η σύγχρονη αντίληψη είναι ότι η γενική τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι τεχνολογία, αλλά ο στόχος που προσπαθούμε να επιτύχουμε, την κατασκευή δηλαδή ηλεκτρονικών συστημάτων που μιμούνται τη λειτουργία και απόκριση του ανθρώπινου εγκεφάλου σε γνωστά και άγνωστα ερεθίσματα, μόνο πολύ πιο γρήγορα και ενδεχομένως πιο αποδοτικά. Άλλη τεχνολογία με εξαιρετική δυναμική είναι και η τρισδιάστατη εκτύπωση, η οποία μπορεί να αντικαταστήσει μια σειρά από παραδοσιακές κατασκευαστικές τεχνικές. Πρόκειται για μια τεχνολογία που κατασκευάζει φυσικά αντικείμενα, στρώση προς στρώση, χρησιμοποιώντας μια δομή που μοιάζει πολύ με έναν εκτυπωτή. «Εκτυπώνει», δηλαδή,  το επιθυμητό αντικείμενο μέσα από μια διαδικασία εναπόθεσης στρώσεων πλαστικού, ρητίνης ή και μετάλλου. Με την ωρίμανση αυτής της τεχνολογίας γίνεται πραγματικότητα και η προσωποποιημένη κατασκευή αντικειμένων στο σπίτι, κάτι που μας βάζει σε σκέψεις ακόμη και για την εξέλιξη του βιομηχανικού πολιτισμού μας».
Ας μείνουμε, λοιπόν,  στη τεχνητή νοημοσύνη που κάνει τη φαντασία να «καλπάζει». Μπορείτε να συνοψίσετε τις τελευταίες εξελίξεις στο πεδίο αυτό;
«Πρώτ’  απ’ όλα είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι διάφορες εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης είναι ήδη γύρω μας και κάποιοι από εμάς τις χρησιμοποιούμε καθημερινά, λ.χ. ο αυτόματος μεταφραστής, οι ψηφιακοί βοηθοί των εταιριών που παράγουν «έξυπνα» τηλέφωνα και συσκευές, καθώς και πολλά άλλα. Σταδιακά όλο και περισσότερες εφαρμογές της καθημερινότητάς μας,  θα ενσωματώνουν τμήματα των τεχνολογιών αυτών. Το ίδιο, όμως, ήδη κάνουν και οι δημόσιοι φορείς, καθώς η διοίκηση πολύπλοκων συστημάτων και κοινωνιών εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων πολιτών γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη. Συνεπώς, η χρήση εφαρμογών που ενσωματώνουν στοιχεία τεχνητής νοημοσύνης είναι ήδη πραγματικότητα και αναμένεται να ενταθεί στο μέλλον. Σε αυτό το σημείο, όμως, θα ήθελα να επισημάνω ότι ο δημόσιος τομέας φαίνεται να έχει χάσει την πρωτοκαθεδρία στο να καταδεικνύει την κατεύθυνση της τεχνολογικής καινοτομίας. Τεχνολογικοί κολοσσοί με μεγάλη κεφαλαιοποίηση έχουν τους πόρους και την προσήλωση στην ανάπτυξη των τεχνολογιών αυτών. Και αυτό από μόνο του είναι τόσο εντυπωσιακό,  όσο και δυνητικά επικίνδυνο».
Όλα αυτά ακούγονται εντυπωσιακά, ποια όμως είναι οι σύνδεσή τους,  με τον κοινοβουλευτισμό;
«Ο κοινοβουλευτισμός ή καλύτερα η κοινοβουλευτική δημοκρατία μας είναι ένα σχετικά νέο πολίτευμα που, παρά τις ραγδαίες κοινωνικές μεταβολές των τελευταίων δεκαετιών, έχει μείνει σχετικά αναλλοίωτο στη φύση και την έκφρασή του. Βασίζεται στην εκπροσώπησή μας στα εθνικά κοινοβούλια από εκλεγμένους αντιπροσώπους. Είναι πρόδηλο ότι η επικοινωνία διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην εκλογή των Βουλευτών και τη σχέση τους με το εκλεκτορικό σώμα. Ο έλεγχος των πολιτικών μηνυμάτων και η γνώση, σε πραγματικό χρόνο, της συμπεριφοράς και των σκέψεων των πολιτών μπορούν να είναι πανίσχυρα εργαλεία στην υπηρεσία των πολιτικών. Με την υποχώρηση της δημοφιλίας των παραδοσιακών μέσων, τα κοινωνικά δίκτυα αποτελούν πλέον κυρίαρχο πεδίο δράσης της πολιτικής και των πολιτικών. Πολλά κοινοβούλια δείχνουν να μην έχουν αντιληφθεί τη δύναμη των νέων ψηφιακών μέσων, κάτι το οποίο σίγουρα δε συνεισφέρει στην εμπέδωση και ενίσχυση του κοινοβουλευτισμού, κυρίως ανάμεσα στα νεότερα μέλη της κοινωνίας. Αυτό χρειάζεται να αλλάξει. Μια ολοκληρωμένη ψηφιακή στρατηγική κοινοβουλευτικής επικοινωνίας είναι χρήσιμη και απαραίτητη».
Θα είμαι ευθύς. Κινδυνεύει η κοινοβουλευτική δημοκρατία από τις τεχνολογικές εξελίξεις;
«Στηριζόμενος σε αυτά που είπαμε νωρίτερα, θα έλεγα ότι έχουμε στη διάθεσή μας  νέα τεχνολογικά εργαλεία, που μπορούμε να αξιοποιήσουμε ή να καταχραστούμε. Αναφερθήκαμε στην ύπαρξη κοινωνικών δικτύων, εντός των οποίων αλληλοεπιδρούν και ενημερώνονται μεγάλα τμήματα του πληθυσμού και κυρίως οι νεότεροι. Από τη μια μεριά, οι νέες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χειραγώγηση των χρηστών. Βλέπετε για παράδειγμα το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, μιας εταιρείας που, αποκτώντας αμφιλεγόμενη πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα 50 και πλέον (κάποιοι μιλούν για 70) εκατομμυρίων Αμερικανών χρηστών, χρησιμοποίησε προηγμένους αλγόριθμους για εξατομικευμένη (παρα-)πληροφόρηση στο πλαίσιο των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ. Τέτοιες υπηρεσίες, όμως, θα μπορούσαν να λάβουν χώρα σε ένα περισσότερο ελεγχόμενο περιβάλλον, ώστε να προσεγγιστούν μεγαλύτερα τμήματα του ενεργού εκλογικού πληθυσμού, να αυξηθεί η συμμετοχή ενημερωμένων πολιτών στην εκλογική διαδικασία και να εξυπηρετηθεί καλύτερα ο στόχος της συμμετοχικής δημοκρατίας».
Μιλάτε για ανάγκη ρύθμισης αυτών των τεχνολογιών. Ποιες δυνατότητες υπάρχουν;
«Η ρύθμιση της ανθρώπινης δραστηριότητας είναι σχεδόν τόσο παλαιά, όσο και οι ανθρώπινες κοινωνίες. Συνεπώς, δεν αναφερόμαστε σε κάτι καινοφανές. Γενικά, υπάρχουν δυο κατευθύνσεις. Η εκ των προτέρων (ex-post) και η εκ των υστέρων (ex-ante) ρύθμιση. Η πρώτη μπορεί να γίνει με νομοθετικές ρυθμίσεις ή άλλες διοικητικές αποφάσεις, πριν από την αντίστοιχη πράξη, ενώ η δεύτερη συντελείται μέσω δικαστικών αποφάσεων, αφότου η πράξη έχει τελεστεί. Στην εξίσωση μπαίνουν, επίσης, οι διάφορες ρυθμιστικές αρχές, οι οποίες δε λειτουργούν σε νομικό κενό,  αλλά βάσει νομικών κειμένων, τα οποία μπορούν να εξειδικεύουν και να ερμηνεύουν κατά περίπτωση. Αν περιοριστούμε εδώ στα θέματα της τεχνητής νοημοσύνης, θα λέγαμε ότι, πράγματι, οι διάφορες σχετικές τεχνολογίες έχουν τη δυνατότητα να καταφέρουν αποφασιστικά πλήγματα στην ποιότητα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας μας, υπονομεύοντάς την στα μάτια των πολιτών. Αυτό το επιτυγχάνουν, μεταξύ άλλων, με τη διαστρέβλωση ειδήσεων ή τη μεταφορά ανύπαρκτων «γεγονότων». Μιλάω φυσικά για τα fake news, μια πρακτική τόσο παλαιά όσο και η πολιτική, η οποία μέσω του διαδικτύου και του στοχευμένου πολιτικού μάρκετινγκ τείνει να μετατραπεί σε δούρειο ίππο για τη Δημοκρατία. Γι’ αυτό και είναι απαραίτητες νομοθετικές πρωτοβουλίες, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, για την αντιμετώπιση του φαινομένου».
Ποια είναι η θέση των κοινοβουλίων απέναντι στις τεχνολογικές εξελίξεις;
«Ιδανικά, το κοινοβούλιο θα έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο των τεχνολογικών εξελίξεων. Υπάρχουν βέβαια πρακτικά ζητήματα που χρειάζεται να επιλυθούν, όπως λ.χ. η εκπόνηση συγκεκριμένου σχεδίου, η επαρκής χρηματοδότηση και η τεχνική επάρκεια του προσωπικού. Στη Βουλή των Ελλήνων προετοιμαζόμαστε για τη νέα εποχή. Έχουμε προσφάτως αποκτήσει στρατηγικό σχέδιο, μετέχουμε εδώ και χρόνια σε ευρωπαϊκά προγράμματα αποκτώντας τεχνογνωσία σε πλήθος σχετικών τεχνολογικών πεδίων, ενώ διαθέτουμε υψηλό επίπεδο εργατικού δυναμικού, επικουρούμενο από πεπειραμένα στελέχη της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής των Ελλήνων. Σαφώς, όμως, χρειάζονται να γίνουν πολλά περισσότερα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ασφαλώς, ότι η χρήση νέων μεθόδων, προηγμένων εργαλείων και καινοτόμων τεχνολογιών, δεν είναι παρά το μέσο για τη διάχυση του κοινοβουλευτισμού. Η αμεσότερη επικοινωνία της Βουλής των Ελλήνων με τους πολίτες, η αρτιότερη ενημέρωσή τους,  μέσω ανοικτών κοινοβουλευτικών και νομοθετικών διαδικασιών και η, υπό προϋποθέσεις, συμμετοχή τους, στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες μπορούν να γίνουν πραγματικότητα. Χρειάζεται, όμως, προσοχή να μην αλλοιωθεί η ίδια η φύση των παραδοσιακών κοινοβουλευτικών θεσμών, η χρησιμότητα των οποίων έχει διαχρονικά αποδειχθεί. Απαιτείται επομένως η τήρηση ισορροπίας μεταξύ της παράδοσης και  της εξέλιξης».
Αυτό ακούγεται ως ιδεατό σενάριο. Μπορείτε να αναφέρετε μερικά παραδείγματα;
«Η κοινοβουλευτική δημοκρατία προβλέπει συγκεκριμένες διαδικασίες νομοθέτησης και ελέγχου της Κυβέρνησης. Θεσμοθετημένες λειτουργίες που είναι αποτέλεσμα μιας μακράς εξελικτικής διαδικασίας. Σε αυτή την περίπτωση, η τεχνολογία δεν έρχεται να αλλάξει τις διαδικασίες, αλλά να τις αυτοματοποιήσει και να τις διευκολύνει, προάγοντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση των λεγόμενων ανοικτών νομοθετικών και, γενικώς, κοινοβουλευτικών δεδομένων. Στο παράδειγμα της νομοθέτησης, νέες τεχνολογίες μπορούν να διευκολύνουν την κατανόηση των διαδικασιών από τους πολίτες. Αυτό υλοποιείται με την επισημείωση και την οπτικοποίηση των κοινοβουλευτικών παρεμβάσεων κομμάτων και βουλευτών. Έτσι, κάθε τροποποίηση στο κατατεθειμένο στη Βουλή σχέδιο νόμου επισημειώνεται και οι αλλαγές καταχωρίζονται ηλεκτρονικώς. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να γνωρίζουμε, σε πραγματικό χρόνο, ποιος και πότε επέφερε την εκάστοτε αλλαγή. Με την κατάλληλη οπτικοποίηση αυτής της πληροφορίας, ο χρήστης του συστήματος (πολίτης ή πολιτικός) έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει τη δραστηριότητα των βουλευτών και κοινοβουλευτικών κομμάτων επάνω στο συγκεκριμένο κείμενο. Άλλο παράδειγμα ισορροπίας, όχι όμως αμιγώς τεχνολογικό, είναι και η ανάδειξη των κοινοβουλευτικών παραδόσεων μέσα από την προβολή της κοινοβουλευτικής μας ιστορίας».   
Σε ποια τμήματα της κοινοβουλευτικής μας ιστορίας αναφέρεστε;
«Αναφέρομαι συγκεκριμένα στο έργο της προβολής των Βουλευτηρίων και Εθνοσυνελεύσεων της νεότερης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας. Το 2008, ο τότε Πρόεδρος της Βουλής κ. Δημήτρης Σιούφας ανέθεσε στις υπηρεσίες της Βουλής προκαταρκτική μελέτη για την κατάσταση που βρίσκονται οι χώροι των πρώην Βουλευτηρίων και Εθνοσυνελεύσεων της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ομάδες έργου, με τη συμμετοχή πολιτικών μηχανικών και αρχιτεκτόνων από τις υπηρεσίες της Βουλής, μετέβησαν στα Βουλευτήρια, καθώς και στις  τοποθεσίες, όπου έχουν γίνει Εθνοσυνελεύσεις. Οι εκθέσεις των ομάδων έργου παρουσιάστηκαν στον Πρόεδρο της Βουλής το φθινόπωρο του 2008, o οποίος το Δεκέμβριο του ίδιου έτους ανέδειξε το θέμα αυτό σε ομιλία του στην νεοσυσταθείσα υποεπιτροπή Νησιωτικών και Ορεινών Περιοχών. Ως επικεφαλής αυτού του έργου, είμαι υπερήφανος που συνέβαλα στην καταγραφή ενός σημαντικού μέρους της ιστορίας των κοινοβουλευτικών μας θεσμών. Επίσης, κομβική είναι η συνεισφορά του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία μέσω της έκδοσης των συνταγματικών κειμένων των Βουλευτηρίων».
Ποιες είναι οι τοποθεσίες στις οποίες αναφέρεστε; Υπήρξε συνέχεια στο έργο αυτό;
«Αναφορικώς με τα Βουλευτήρια, πρόκειται για την Αίγινα και το Ναύπλιο, καθώς και για την Κρητική, την Ιόνιο και τη Σαμιακή Βουλή. Πρόκειται τόσο για τα πρώτα Βουλευτήρια του νεοσυγκροτηθέντος ελληνικού Κράτους, όσο και για Βουλευτήρια των ανεξαρτοποιημένων από τους Οθωμανούς ελληνικών εδαφών, πριν αυτά ακόμη ενσωματωθούν στη μητέρα Ελλάδα. Σχετικώς με τις Εθνοσυνελεύσεις, αναφέρομαι σε Επίδαυρο, Τροιζήνα, Άστρος, Ερμιόνη, Περαχώρα και Άργος. Κατόπιν σχετικής εισήγησης, η αρχική πρόταση για την ανάδειξη των εν λόγω ιστορικών θεσμών βρήκε συνέχεια από τον σημερινό Πρόεδρο της Βουλής κ. Νίκο Βούτση και οδήγησε στην παραγωγή κύκλου ντοκιμαντέρ από το Κανάλι της Βουλής. Το ντοκιμαντέρ αυτό αναμένεται να είναι σύντομα έτοιμο και πάντως εγκαίρως για τους εορτασμούς της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την κήρυξη της Επανάστασης του 1821. Το οπτικοακουστικό υλικό, η επιστημονική τεκμηρίωσή του, καθώς και οι πληροφορίες που θα προκύψουν κατά την εξέλιξη της παραγωγής, αναμένεται να υποστηρίξουν την υλοποίηση και άλλων δράσεων δημοσιότητας της Βουλής, όπως έκθεση με φωτογραφίες και ιστορικό υλικό, ειδικές εκδόσεις και άλλα. Εντούτοις, δεν θα ήθελα να πω περισσότερα, για να μην σας χαλάσω την προσμονή. Η συνέχεια επί της οθόνης!»
*O Δρ Φώτης Φυτσιλής είναι κοινοβουλευτικός ερευνητής και Προϊστάμενος του τμήματος Επιστημονικής Τεκμηρίωσης και Εποπτείας της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής των Ελλήνων. Είναι ιδρυτής του Hellenic OCR Team, μιας ανοικτής πληθοποριστικής πρωτοβουλίας για την επεξεργασία και μελέτη κοινοβουλευτικών δεδομένων.
Αναδημοσίευση από typologos.com (22/12/2018)