Παγκόσμια Μέρα Περιβάλλοντος: Η κυκλική οικονομία ως νέο μοντέλο ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος

Του Κωνσταντίνου Γ. Νούσιου

Αντιπεριφερειάρχη 

Περιβάλλοντος, Υδροοικονομίας, Χωρικού Σχεδιασμού, 

Πολιτικής Γης & Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων

Το κακό με τις παγκόσμιες ημέρες για οτιδήποτε, είναι πως στις περισσότερες περιπτώσεις, θυμόμαστε αυτό το οτιδήποτε μόνο τότε, μόνο για 24 ώρες. Μετά το ξεχνάμε και προχωράμε, έτοιμοι να γιορτάσουμε την επόμενη παγκόσμια ημέρα. 

Η παραπάνω στάση δυστυχώς αφορά και την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος. Χαμένοι στις συζητήσεις οικονομικού ενδιαφέροντος ελέω κρίσης, τείνουμε να ξεχνάμε πως τίποτα από όλα όσα μας απασχολούν δε θα έχουν καμία αξία αν δεν στρέψουμε επιτέλους την προσοχή μας προς το περιβάλλον, προκειμένου να αποτρέψουμε την καταστροφή του. 

Κάθε άλλη κουβέντα χάνει την ουσία της αν δε μιλήσουμε πρώτα, σοβαρά και υπεύθυνα πια, καθώς τα περιθώρια στενεύουν, για το περιβάλλον.

Η εν δυνάμει εξάντληση των διαθέσιμων φυσικών πόρων, φέρνει την ανθρωπότητα προ των ευθυνών της και γεννά ένα τεράστιο προβληματισμό, που αποτελεί  ταυτόχρονα πρόκληση: Με ποιο τρόπο θα σταματήσουμε την επερχόμενη οριστική φυσική κατάρρευση;

Η πιο ελπιδοφόρα ιδέα αυτή τη στιγμή ονομάζεται «Κυκλική Οικονομία (Circular Economy)» και συζητείται έντονα εδώ και κάποιους μήνες στην Ευρώπη, στο γενικότερο πλαίσιο του στόχου της βιώσιμης ανάπτυξης.

Η «Κυκλική Οικονομία» προβλέπει την αρμονική συνύπαρξη οικονομίας και περιβάλλοντος, των οποίων η ταυτόχρονη ευημερία θεωρούνταν μέχρι πρότινος αδιανόητη. Βάσει των όσων γνωρίζαμε ως τώρα, η ανάπτυξη βασιζόταν στην υπέρ του δέοντος χρήση των διαθέσιμων πόρων, με μοναδικό ορίζοντα το παρόν, αδιαφορώντας για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της ακραίας εκμετάλλευσης. 

Βασικός στόχος του νέου μοντέλου, στο οποίο καλούνται να συνεισφέρουν όλοι οι παραγωγικοί τομείς, είναι ο περιορισμός της κατανάλωσης εντός των οικολογικών ορίων του πλανήτη, μέσω της μεγιστοποίησης της απόδοσης των υπαρχόντων πόρων και της μείωσης των απωλειών κατά τη χρήση τους.

Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Πώς ακόμα και τα απόβλητα θεωρούνται πόροι. Τίποτα δε θα μένει αναξιοποίητο, τίποτα δε θα είναι πλέον μιας χρήσης. Αυτό βέβαια προϋποθέτει μια πολύ σημαντική αλλαγή για το μέσο πολίτη της Δύσης, που έχει συνηθίσει σε ένα συγκεκριμένο τρόπο ζωής: Τη μετατροπή του από καταναλωτή σε χρήστη. 

Όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μιλάμε ουσιαστικά για στροφή από το μοντέλο «προμήθεια, παραγωγή, κατανάλωση και απόρριψη», στο τετράπτυχο «επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση και ανακύκλωση».    Αυτή η μετάβαση δε θα είναι εύκολη. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς του (ειδικά στα αστικά κέντρα και τις μεγαλουπόλεις), έχει οικοδομηθεί πάνω στα θεμέλια του καταναλωτισμού και στις έννοιες του γρήγορου και του εύκολου. Η επαναφορά βασικών αξιών όπως η σύνδεσή μας με τη φύση και η εμφύσηση οικολογικής συνείδησης στους πολίτες, απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και οργάνωση από την πλευρά των κομιστών του νέου αυτού εγχειρήματος.   

Η εκπαίδευση και η καλλιέργεια της παραπάνω νοοτροπίας θα είναι το σημείο-κλειδί για την επιτυχία του. Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν εντάξει στην καθημερινότητά τους εδώ και χρόνια την ιδέα της ανακύκλωσης, κάποιοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό. Είναι επομένως δεκτικοί σε τέτοιου είδους προτάσεις και πρόθυμοι να ενσωματώσουν στην κουλτούρα τους νέες πρακτικές που συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών όχι μόνο της δικής τους διαβίωσης αλλά και στην ευημερία των ανθρώπων σε κάθε άκρη του πλανήτη. 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του προγράμματος «Horizon 2020» και των αρμοδίων επιτροπών περιβάλλοντος, ετοιμάζει ενημερωτικές καμπάνιες για την «Κυκλική Οικονομία» και προωθεί μέτρα με νέες προτάσεις για τη διαχείριση των αποβλήτων και πολιτικές για την ενίσχυση της βιωσιμότητας του κύκλου ζωής των προϊόντων. Παρέχει κίνητρα για την υποστήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και την συνακόλουθη δημιουργία «πράσινων» θέσεων εργασίας. Μέσω αυτών των πρωτοβουλιών, προτείνεται η εισαγωγή νέων επιχειρηματικών μοντέλων που θα στρέφουν τη ζήτηση από τα προϊόντα μιας χρήσης στις υπηρεσίες μίσθωσης και επισκευής.

Σε πολλές χώρες, οι διεργασίες για την εισαγωγή νομοθετικών προνοιών που να προωθούν τις ιδέες της «Κυκλικής Οικονομίας» έχουν αρχίσει. Στην Ελλάδα, όπου «έξις δευτέρα φύσις» και πολλοί τρόποι είναι παγιωμένοι από… αρχαιοτάτων χρόνων, παραδοσιακά καθυστερούμε στην υιοθέτηση και εμπέδωση καθετί νέου και διαφορετικού. Είναι ωστόσο τόσο επιτακτική η ανάγκη άμεσης δράσης σχετικά με τα θέματα του περιβάλλοντος και τόσο ανησυχητικό το «SOS» που εκπέμπει ο πλανήτης, που η εθνική μας τάση για χρονοτριβή θα πρέπει να υπερκεραστεί. 

Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, πρωτοπορούμε, καθώς έχουμε ήδη σχεδιάσει ένα καινοτόμο Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων, σύμφωνο με την Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, το οποίο προωθεί ιεραρχικά και συνδυασμένα την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση, την άλλου είδους ανάκτηση (π.χ. ανάκτηση ενέργειας) και τέλος την ασφαλή τελική διάθεση σε επίπεδο της Περιφέρειας μας.

     Όλοι οι επιφορτισμένοι φορείς με τα ζητήματα του περιβάλλοντος οφείλουν να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Περιφέρειας Θεσσαλίας εδώ και τώρα, να αναλάβουν πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης και να προβούν σε ενέργειες για τη δημιουργία των απαιτούμενων υποδομών, σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι να υποδεχτούμε και να εφαρμόσουμε κατάλληλα το νέο αυτό μοντέλο, που μπορεί να σημάνει την απαρχή της σωτηρίας του πλανήτη και ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά μας.