Η άμυνα της ΕΕ σε κρίση: Γιατί η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών δεν εγγυάται την ασφάλεια

Τα έθνη συνεχίζουν να ανταγωνίζονται για ισχύ και επιρροή, και για την ΕΕ είναι προβληματικό το γεγονός ότι ο ισχυρότερος σύμμαχός της, οι Ηνωμένες Πολιτείες, δαπανά περίπου το 3,5% του ΑΕΠ της για την άμυνα.

Είναι ακόμη πιο ανησυχητικό το γεγονός ότι η Κίνα και η Ρωσία έχουν αυξήσει δραματικά τις στρατιωτικές τους δαπάνες τις τελευταίες δεκαετίες, οι οποίες σήμερα ανέρχονται σε περίπου 2% με 6% του ΑΕΠ.

Στην πραγματικότητα, η διαφορά είναι ακόμη μεγαλύτερη, καθώς οι αμυντικοί προϋπολογισμοί στην Κίνα και τη Ρωσία καλύπτουν περισσότερες επενδύσεις, λόγω του χαμηλότερου κόστους.

Δεν αρκεί το ράλι των εξοπλισμών

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η ΕΕ πρέπει πράγματι να αυξήσει τον αμυντικό της προϋπολογισμό. Την τελευταία δεκαετία οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 50% σε  πραγματικούς όρους. Είναι  ζωτικής σημασίας να συνεχιστεί αυτή η τάση.

Ωστόσο, δεν αρκεί να επικεντρώνουμε στο ποιος θα ξοδέψει περισσότερα για άμυνα. Αν περιοριστούμε στο ράλι εξοπλισμών, αποφεύγουμε να δούμε ποιες είναι οι πραγματικές στρατιωτικές ανάγκες της ΕΕ, και απλώς κοιτάμε πόσο συνεισφέρουν σε δαπάνες τα κράτη μέλη.

Το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας δεν εξαρτάται από τα δεκαδικά ψηφία στους υπολογισμούς του ΑΕΠ. Μια πιο παραγωγική συζήτηση θα πρέπει να επικεντρωθεί στον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ κατανέμει τις αμυντικές της δαπάνες.

Μια τέτοια ανάλυση αποκαλύπτει σημαντικές ανεπάρκειες στο αμυντικό σύστημα της ΕΕ – ζητήματα πολύ πιο επείγοντα από την απλή αύξηση των προϋπολογισμών.

Τα «τρία αγκάθια» για την ευρωπαϊκή αμυντική αυτονομία

Το πρώτο αγκάθι, σύμφωνα με τους αναλυτές, είναι ο κατακερματισμός.

Προς το παρόν, λιγότερο από το 20% των αμυντικών προμηθειών πραγματοποιείται σε επίπεδο ΕΕ. Το σύστημα προμηθειών σε εθνικό επίπεδο έχει ως αποτέλεσμα υψηλότερο κόστος ανά μονάδα εξοπλισμού. Πρόκειται για το ίδιο φαινόμενο που παρατηρήθηκε με τις αγορές φυσικού αερίου και εμβολίων COVID-19.

Ο κατακερματισμός των δαπανών δημιουργεί ένα ασταθές και μη προβλέψιμο μοντέλο ζήτησης. Ως αποτέλεσμα, η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία δεν μπορεί να σχεδιάσει αποτελεσματικά και να αυξήσει την παραγωγή της.

Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, η ΕΕ ήταν εντελώς απροετοίμαστη. Από τα περίπου 75 δισεκατομμύρια ευρώ σε βοήθεια που είχαν υποσχεθεί στην Ουκρανία, περίπου το 80%  να προέλθει από χώρες εκτός Ευρώπης – εκ των οποίων περίπου το 80 τοις εκατό προήλθε από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εξίσου κατακερματισμένη είναι και η πλευρά της προσφοράς εκ μέρους των προμηθευτών. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύεται, ότι δήθεν η ΕΕ αγοράζει κυρίως όπλα από έξω. Στην πραγματικότητα οι περισσότερες προμήθειες της ΕΕ πραγματοποιούνται εντός της Ευρώπης. Οι εισαγωγές να αντιπροσωπεύουν γενικά λιγότερο από το 10 τοις εκατό των συνολικών δαπανών. Ωστόσο, το εμπόριο αμυντικών προϊόντων εντός ευρωπαϊκών συνόρων παραμένει αμελητέο.

Κάθε κράτος-μέλος  για τον εαυτό του

Τα εθνικά συμφέροντα εξακολουθούν να κυριαρχούν στη λήψη αποφάσεων, καθώς τα κράτη μέλη προστατεύουν τις εγχώριες αμυντικές βιομηχανίες τους – ακόμη και όταν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα ευρύτερα ευρωπαϊκά συμφέροντα ασφαλείας.

Ως αποτέλεσμα, οι ευρωπαϊκές αμυντικές εταιρείες παραμένουν μικρές σε μέγεθος,  οδηγώντας σε διπλάσια κόστη για έρευνα και ανάπτυξη, και έλλειψη οικονομιών κλίμακας.

Η διαφορά στα μεγέθη είναι θηριώδης: Το 2023, ο μεγαλύτερος αμυντικός εργολάβος των Ηνωμένων Πολιτειών, η Lockheed Martin, ανέφερε έσοδα περίπου 68 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Είναι σχεδόν πενταπλάσια από τα έσοδα της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής αμυντικής εταιρείας, της ιταλικής Leonardo, και περίπου τα μισά από τα συνδυασμένα έσοδα ολόκληρης της αμυντικής βιομηχανίας της ΕΕ.

Πέρα από τις οικονομικές ανεπάρκειες, ο κατακερματισμός οδηγεί σε μια χαοτική κατάσταση με πολλούς διαφορετικούς τύπους οπλικών συστημάτων. Για κάθε τύπο όπλου ή στρατιωτικού εξοπλισμού που παράγεται στις Ηνωμένες Πολιτείες – είτε πρόκειται για άρματα μάχης, τορπίλες ή φρεγάτες – η ΕΕ κατασκευάζει υπερπενταπλάσιες διαφορετικές παραλλαγές.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι πάνω από το 60 % των όπλων που παράγονται στην ΕΕ χρησιμοποιούνται αποκλειστικά σε μία χώρα. Η έλλειψη κοινής τυποποίησης έχει συνέπειες και στο πεδίο της μάχης. στον πραγματικό κόσμο. Όταν η Ουκρανία ζήτησε στρατιωτική βοήθεια, τα κράτη μέλη της ΕΕ παρείχαν πάνω από δέκα διαφορετικά μοντέλα οβιδοβόλων, περιπλέκοντας την υλικοτεχνική υποδομή των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας.

Έλλειψη ιδιωτικών κεφαλαίων

Το δεύτερο σημαντικό εμπόδιο είναι η περιορισμένη πρόσβαση της αμυντικής βιομηχανίας σε ιδιωτικά κεφάλαια. Μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2024 εντόπισε χρηματοδοτικό κενό πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ τόσο στις αγορές μετοχών όσο και στις αγορές χρεωστικών ομολόγων. Οι ιδιώτες που θέλουν να επενδύσουν στην αμυντική βιομηχανία, πρέπει να «πλοηγηθούν» σε ένα πολύπλοκο περιβάλλον, με 27 διαφορετικά κανονιστικά πλαίσια, ενώ πολλά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα αποκλείουν εντελώς τις επενδύσεις στον τομέα της άμυνας,  λόγω των περιοριστικών κανονισμών της ΕΕ για τη βιώσιμη χρηματοδότηση και την ESG.

Η τρίτη πρόκληση είναι η αντιμετώπιση των αμυντικών δαπανών ως «κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας».

Σε γενικές γραμμές, οι αμυντικοί προϋπολογισμοί μπορούν να χωριστούν σε δύο κατηγορίες: Δαπάνες για το στρατιωτικό προσωπικό (συμπεριλαμβανομένων των μισθών και των συντάξεων) και εξοπλισμός-υποδομές (συμπεριλαμβανομένων των κονδυλίων για στρατιωτική έρευνα και ανάπτυξη).

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα, οι δαπάνες προσωπικού αντιπροσωπεύουν περίπου το 25% και το 30% των συνολικών αμυντικών δαπανών, αντίστοιχα. Αντίθετα, τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ -συμπεριλαμβανομένων μεγάλων χωρών όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ισπανία- διαθέτουν μεταξύ 35 και 50% τοις εκατό του αμυντικού τους προϋπολογισμού για το προσωπικό. Ορισμένα, συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, δαπανούν έως 60% για δαπάνες στρατιωτικού προσωπικού.

Αυτό υποδηλώνει ότι καθοδηγούνται συχνά από πολιτικές επιδιώξεις και όχι από στρατηγικές στρατιωτικές ανάγκες. Πρόκειται για μια μη βιώσιμη προσέγγιση που η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να αντέξει οικονομικά.

Αυτές οι διαρθρωτικές ανεπάρκειες -και όχι οι αυθαίρετοι στόχοι για το πόσο θα αυξηθούν οι δαπάνες – είναι που θα καθορίσουν το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας. Εάν η ΕΕ επιδιώκει πραγματικά να μειώσει την εξάρτησή της από την προστασία των ΗΠΑ -ένας στόχος που μοιράζονται και οι δύο πλευρές του Ατλαντικού- πρέπει πρώτα να εγκαταλείψει την απλοϊκή εμμονή με τους αριθμούς, και να επικεντρωθεί στην οικοδόμηση ενός πιο αποτελεσματικού, ολοκληρωμένου και αυτόνομου αμυντικού συστήματος.